V sklopu Muzejske noči je bila v soboto, 15. junija 2024, v rojstni hiši Giuseppeja Tartinija v Piranu odprta razstava EL TARTINI IN PIASSA, ki jo je pripravila Duška Žitko iz Pomorskega muzeja “Sergej Mašera” iz Pirana.
Na odprtju razstave (na ogled bo do 31. avgusta) so prisotne pozdravili podžupan Občine Piran, Christian Poletti, in podpredsednik Skupnosti Italijanov Piran, Kristjan Knez.
Organizator: Pomorski muzej “Sergej Mašera” Piran v sodelovanju s Skupnostjo Italijanov “Giuseppe Tartini” Piran
Leta 1892 je uradno minilo 200 let od rojstva skladatelja, violinista, misleca, teoretika, Pirančana Giuseppeja Tartinija. Njegovi someščani so praznovanje obletnice prestavili za nekaj let in mu ob tej priložnosti pripravili zabavo, kot je v Piranu niso videli ne prej ne kasneje. Začela se je že navsezgodaj, ko so ob šesti uri prispeli prvi gostje, trajala vse do večera in se zaključila v čarobnem siju ognjemeta, ki je osvetlil nebo nad osrednjim mestnim trgom, ki mu je od tistega dne naprej kraljeval mogočen, umetniško dovršen spomenik.
Več kot stoletje kasneje se Tartinijev spomenik še vedno priklanja prebivalcem in obiskovalcem Pirana, le da teh tudi ob največji turistični gneči niti zdaleč ni toliko, kot jih je bilo tistega davnega dne na njegovem odkritju. Lahko pa danes o tem velikem in pomembnem dogodku beremo, si ogledujemo fotografije, dokumente, pogodbe, pisma in članke številnih časopisov, ki so o tem poročali, na razstavi z naslovom v piranskem narečju El Tartini in piassa, kar bi se v prevodu glasilo Tartini na trgu. Ta je po premieri leta 2016 v Pomorskem muzeju »Sergej Mašera Piran« ob 120. obletnici odkritja spomenika do zaključka leta 2018 gostovala v različnih krajih po Istri, zdaj pa se je končno vrnila domov, v hišo, kjer je Tartini prijokal na svet. Tokrat so jo slavnostno odprli v prijetnem večernem vzdušju ob obeleževanju Muzejske noči in ob prisotnosti številnih obiskovalcev, ki so si poleg razstave lahko vse do polnoči ogledali tudi rojstno hišo največjega Pirančana.
Po besedah Kristjana Kneza, zgodovinarja in podpredsednika Skupnosti Italijanov Giuseppe Tartini, je piransko slavje ob odkritju Tartinijevega spomenika po pisanju tržaškega dnevnika Il Piccolo predstavljalo kulturni in domovinski praznik, a hkrati je imel dogodek tudi združevalno vlogo. Ob koncu 18. stoletja so se namreč v avstro-ogrskih deželah vedno bolj krepili nacionalizmi, postavljanje spomenikov pomembnim predstavnikom naroda pa je predstavljalo le enega izmed obrazov politično-nacionalnega boja. Tako so novi spomeniki vzniknili v številnih italijanskih krajih, in čeprav so tovrstne želje gojili tudi v sosednjima Kopru in Izoli, je podvig uspel samo Pirančanom.
»Le Pirančanom je s trdim delom, ki se je začelo že konec osemdesetih let, in s prispevki številnih občin v Istri – zato je na podstavku napis Giuseppeju Tartiniju od Istre – leta 1896 uspelo postaviti spomenik in na ta naš trg privabiti res oceansko množico,« je dejal Knez na odprtju razstave.
Zahtevnega projekta so se lotili odgovorno in predvsem strokovno. Kot je povedala Duška Žitko, kustosinja iz Pomorskega muzeja Piran in avtorica razstave, so že leta 1888 ustanovili prvi odbor za postavitev spomenika, ki mu je predsedoval župan Domenico Fragiacomo, sestavljali pa so ga najpomembnejši in najbolj izobraženi Pirančani, kot so Domenico Vatta, grof Stefano Rota, Giuseppe Bubba.
Panoji na razstavi kronološko prikazujejo posamezne dele projekta, ki se v sklenjenem krogu združijo v njegov vrhunec – slavnostno odkritje spomenika. Najprej so morali poiskati kiparja, ki mu bodo občutljivo nalogo zaupali. Izbran je bil Antonio Dal Zotto iz Benetk, dolgoletni predavatelj na beneški akademiji, ki je za seboj že imel veliko uspešnih del.
»V ohranjeni dokumentaciji lahko prebiramo tudi o različnih pripetljajih med potekom del, med drugim o tem, kako so nekateri nasprotovali tako samemu projektu kot izbiri avtorja spomenika, drugim ni bila všeč izbira avtorja podstavka, Antonia Tamburlinija, tretji so sugerirali korekture pri dekoraciji,« se je Žitko dotaknila tudi tistih, malo bolj sočnih plati dogajanja, ki skoraj vedno spremljajo tovrstne zgodovinske podvige.
Kot je izpostavila Žitko, je na tokratni razstavi zaradi prostorskih omejitev manj arhivskega gradiva, si pa kljub temu obiskovalci lahko ogledajo najpomembnejše dokumente iz vseh faz pripravljalnih del. Med njimi pogodbo z Dal Zottom, pogodbo z livarno na Reki, pismo Cesareja dell’Acque iz Bruslja, v katerem se opravičuje, ker se odprtja ne bo mogel udeležiti, spominski dokument o postavitvi srebrnega venca ob vznožju kipa s podpisi v Pulju živečih Pirančanov, ki so zanj darovali, prošnja zlatarja Bartola Fonde iz Pulja zlatarju Zarottiju iz Pirana, naj zanj izdela mestni grb, seznam občinskih predstavnikov, sodelujočih pri odkritju spomenika, vstopnico za pogostitev.
Ogledamo si lahko tudi skico osrednjega trga s prvo lokacijo spomenika, ki naj bi stal med stebroma za zastave, točno pred mestno hišo. A medtem je vzklila zamisel o zasutju notranjega mandrača, kar je botrovalo spremembi lokacije in zamiku odkritja spomenika. Slednjega je še nekoliko prestavila nenadna smrt žene Antonia Dal Zotta Ide Lessiach, pred tem vdove znamenitega beneškega fotografa Carla Naye.
»Komaj sta se podala na skupno pot, začela skupaj doživljat Tartinija, prebrala o njem vse obstoječe zapise in poslušala njegovo glasbo, je nenadoma preminula. Med zadnjimi restavratorskimi deli ob prvi razstavi leta 2016, so restavratorji odkrili Dal Zottovo posvetilo umrli sopotnici,« je dejala kustosinja Pomorskega muzeja.
Sporočilo, ki se nahaja na težko dostopnem mestu na robu violine in se glasi Ida Lessiach Naya Dal Zotto, dobra, modra, lepa, k bogu vzeta 9-19-1893, tvoj Anton dal Zotto, je torej ostalo skrito pred očmi sveta celih sto dvajset let.
Žitko je izpostavila, da je prav kip Giuseppeja Tartinija Dal Zottovo najboljše delo, ki je predstavljajo njegov umetniški vrhunec, saj se je ustvarjanju posvetil z ljubeznijo in posluhom za podrobnosti.
»Tartini je upodobljen tako, da je živ, nas gleda, sprejme, ko zakorakamo na trg. Ni dovolj, da si ga ogledamo samo od spredaj, moramo ga obkrožiti, da začutimo njegovo gibanje. Ujet je v trenutku zadoščenja, ko je pravkar zaigral neko sonato in se priklonil, zadovoljen s svojim nastopom,« je opisala kiparsko umetnino.
Posebno mesto na razstavi je namenjeno dnevnemu redu prireditve ob odkritju spomenika. Ob šestih zjutraj je mesto zbudila glasbena budnica, do poldneva so potekali sprejemi skupin gostov, točno ob 12.00 pa odkritje, v čast katere je zaigralo osem pihalnih orkestrov in zapel zbor z dvesto pevci, ki so nato nastopali po različnih točkah v mestu. Po uradni pogostitvi je zabavo kronal »veliki pirotehnični spektakel s fantastično osvetlitvijo vsega mesta, škvera, pomolov, obale z beneškimi lampiončki, električno osvetljavo in plavajočimi lučkami«.
Razstava, postavljena v razstavni dvorani Tartinijeve hiše z razgledom na sam spomenik, bo na ogled do 31. avgusta, po besedah Duške Žitko pa se s Skupnostjo Italijanov Giuseppe Tartini pogovarjajo o tem, da bi njen gostujoči status oplemenitili v trajnega.
Besedilo: Nataša Fajon
Foto: Nataša Fajon
We firmly believe that the internet should be available and accessible to anyone, and are committed to providing a website that is accessible to the widest possible audience, regardless of circumstance and ability.
To fulfill this, we aim to adhere as strictly as possible to the World Wide Web Consortium’s (W3C) Web Content Accessibility Guidelines 2.1 (WCAG 2.1) at the AA level. These guidelines explain how to make web content accessible to people with a wide array of disabilities. Complying with those guidelines helps us ensure that the website is accessible to all people: blind people, people with motor impairments, visual impairment, cognitive disabilities, and more.
This website utilizes various technologies that are meant to make it as accessible as possible at all times. We utilize an accessibility interface that allows persons with specific disabilities to adjust the website’s UI (user interface) and design it to their personal needs.
Additionally, the website utilizes an AI-based application that runs in the background and optimizes its accessibility level constantly. This application remediates the website’s HTML, adapts Its functionality and behavior for screen-readers used by the blind users, and for keyboard functions used by individuals with motor impairments.
If you’ve found a malfunction or have ideas for improvement, we’ll be happy to hear from you. You can reach out to the website’s operators by using the following email
Our website implements the ARIA attributes (Accessible Rich Internet Applications) technique, alongside various different behavioral changes, to ensure blind users visiting with screen-readers are able to read, comprehend, and enjoy the website’s functions. As soon as a user with a screen-reader enters your site, they immediately receive a prompt to enter the Screen-Reader Profile so they can browse and operate your site effectively. Here’s how our website covers some of the most important screen-reader requirements, alongside console screenshots of code examples:
Screen-reader optimization: we run a background process that learns the website’s components from top to bottom, to ensure ongoing compliance even when updating the website. In this process, we provide screen-readers with meaningful data using the ARIA set of attributes. For example, we provide accurate form labels; descriptions for actionable icons (social media icons, search icons, cart icons, etc.); validation guidance for form inputs; element roles such as buttons, menus, modal dialogues (popups), and others. Additionally, the background process scans all of the website’s images and provides an accurate and meaningful image-object-recognition-based description as an ALT (alternate text) tag for images that are not described. It will also extract texts that are embedded within the image, using an OCR (optical character recognition) technology. To turn on screen-reader adjustments at any time, users need only to press the Alt+1 keyboard combination. Screen-reader users also get automatic announcements to turn the Screen-reader mode on as soon as they enter the website.
These adjustments are compatible with all popular screen readers, including JAWS and NVDA.
Keyboard navigation optimization: The background process also adjusts the website’s HTML, and adds various behaviors using JavaScript code to make the website operable by the keyboard. This includes the ability to navigate the website using the Tab and Shift+Tab keys, operate dropdowns with the arrow keys, close them with Esc, trigger buttons and links using the Enter key, navigate between radio and checkbox elements using the arrow keys, and fill them in with the Spacebar or Enter key.Additionally, keyboard users will find quick-navigation and content-skip menus, available at any time by clicking Alt+1, or as the first elements of the site while navigating with the keyboard. The background process also handles triggered popups by moving the keyboard focus towards them as soon as they appear, and not allow the focus drift outside of it.
Users can also use shortcuts such as “M” (menus), “H” (headings), “F” (forms), “B” (buttons), and “G” (graphics) to jump to specific elements.
We aim to support the widest array of browsers and assistive technologies as possible, so our users can choose the best fitting tools for them, with as few limitations as possible. Therefore, we have worked very hard to be able to support all major systems that comprise over 95% of the user market share including Google Chrome, Mozilla Firefox, Apple Safari, Opera and Microsoft Edge, JAWS and NVDA (screen readers), both for Windows and for MAC users.
Despite our very best efforts to allow anybody to adjust the website to their needs, there may still be pages or sections that are not fully accessible, are in the process of becoming accessible, or are lacking an adequate technological solution to make them accessible. Still, we are continually improving our accessibility, adding, updating and improving its options and features, and developing and adopting new technologies. All this is meant to reach the optimal level of accessibility, following technological advancements. For any assistance, please reach out to